Зошто зеваме?

Ајде да се обложиме дека во текот на читањето на овој напис барем еднаш ќе зевнете. Не затоа што e здодевен — туку поради фактот што зевањето е многу “заразно”. Ова го тврдам врз основа на студиите кои покажуваат дека во лабораториски услови зевањето може да се поттикне преку разни методи: на пр. помисла на зевање [1], гледање видео материјали од луѓе коишто зеваат, дури и читање приказни во кој ликовите зеваат се доволни да предизвикаат физички акт на зевање [2].

Зевнавте? Не? ОК.

Зошто воопшто неколкупати дневно нашата уста навидум рефлексивно се отвора, по што секогаш будното мајчинско око нè прекорува и нè тера да ја покриеме со раката?

Најдобриот набљудувач на природата, Чарлс Дарвин, во својата книга “Изразување на емоциите кај човекот и животните” внимателно го опишува актот на зевање:

Зевањето започнува со длабоко вдишување, по коешто следи долго и силно издишување; истовремено, сите мускули во телото силно се стегаат, вклучително и оние околу очите. Честопати за време на овој акт се лачат солзи, кои дури сум видел и како се тркалаат по образите. [3]

Но опишувањето на една појава не е доволно за нејзиното целосно објаснување и разбирање. Дарвин во своите забелешки не навлегува подлабоко во функцијата на зевањето и само накратно ја наведува неговата улога во комуницирањето доминантност кај бабуните и шпекулира дека се јавува како реакција при благ страв.

Затоа, одговорот мора да се бара во компаративната психологија и биологијата, кои покажуваат дека зевањето — или барем она што се дефинира како “зевање” кај животните — е присутно кај повеќето р‘бетници, од разните видови на риби и влекачи, па се до цицачите, птиците и нашите најблиски роднини — приматите [4]. Кај луѓето, забележано е дека фетусот зева уште додека е во утробата и тоа само после 12 до 14 недели од зачнувањето [5]. Кај возрасните, едно просечно зевање трае околу 6 секунди [6] и луѓето најмногу зеваат 2–3 часа пред и по спиењето (Слика 1) [7].

Иако научниците не се сложуваат и сè уште дебатираат за потеклото и функциите на зевањето, сепак повеќето разликуваат два типа на зевање врз основа на две генерални функции: физиолошка и — онаа што ја споменавме во првиот параграф — социјална/комуникативна [6]. Некои од поважните хипотези за физиолошките функции на зевањето се дека регулира респирација и циркулација; служи за дразнење, самораздразнување; се јавува при поспаност во функција на одржување будност; и служи за терморегулација [8]. Од сиве овие, последната терморегулаторна хипотеза добива значајна поткрепа во литературата, иако сме сè уште далеку од конечниот одговор [9].

Социјалните функции на зевањето зависат од видот на животното за коешто станува збор и доколку се работи за луѓето — од нивната возраст. Видовите коишто се на пониско еволуциско скалило и коишто не живеат во стабилни социјални заедници не покажуваат знаци на заразно зевање. Мерењата кај децата од предучилишна возраст покажуваат дека има позитивна корелација помеѓу нивната возраст и бројот на зевања предизвикани од гледање видео во кое е прикажано зевање или пак слушање/читање на приказна во која ликовите зеваат (Слика 2) [2]. Со развојот и растењето, децата стануваат поспособни за социјална интеракција и овие резултати ја потврдуваат идејата дека зевањето извршува некаква социјална/комуникациска функција. Секако, и овој заклучок е отворен за дебата затоа што сè уште е нејасно каква порака би се пренела преку овој комуникациски (зевачки) канал.

Засега, можеме да заклучиме дека многу прашања во врска со зевањето се нејасни и одговорот на прашањето поставено во насловот на овој напис — останува отворен. Начелно, може да се прифати интерпретацијата дека зевањето еволуирало заради одредени физиолошки потреби што е евидентно кај пониските видови на р‘бетници, додека кај повисоките видови кои живеат во организирани заедници извршува дополнителни социјални функции.

Зевнавте?