Колку пати во животот сте виделе луѓе што си фатиле дечко/девојка и наеднаш почнуваат да наликуваат на нив? Доколку партнерот е заинтересиран за планинарење, одеднаш и тие почнуваат да бидат заинтересирани за планинарење, доколку партнерот е заинтересиран за уметничко грнчарство, одеднаш и тие почнуваат да бидат ентузијасти за уметничко грнчарство. Симптоматично нели? Оваа појава на губење на идентитет не е идиосинкратична само за луѓето, туку исто така е и релативно честа во текот на животниот век на клетките на еден организам.
Во претходните написи рековме дека околу 200 типови на клетки во еден организам во себе носат идентичен генетски прирачник (геном) којшто ги содржи инструкциите за нивното функционирање. Но, тоа што им го дава уникатниот идентитет на овие клетки е епигеномот, односно механизмите што одлучуваат кој дел од геномот треба да биде прочитан, а кој игнориран. Епигеномот ja утврдува клеточната програма според којашто клетката ќе се раководи во текот на нејзиниот живот.
Што ќе се случи доколку поради некои причини се дестабилизира епигеномот на специјализирана клетка и таа почне да го губи својот идентитет или заглави во состојба на меѓу-идентитет, внатре во живиот организам? За среќа, клетката најчесто преминува во програмирана клеточна смрт – апоптоза (клеточно самоубиство, за доброто на организмот, колективот), но некогаш ако овој меѓу-идентитет ѝ овозможи да преживее и да се дели побрзо од другите клетки, се добива канцер. Канцер по дефиниција е збир на комплексни процеси коишто ѝ овозможуваат на клетката да избегне од својата клеточна нишка и да се дели неконтролирано.
Класичната туморна биологија вели дека причините за претворање на една обична клетка во канцерогена е мутација на неколку регулаторни гени (онкогени или тумор-супресорни гени), коишто ќе ѝ овозможат на клетката неконтролирано да се дели и да ги избегне внатрешно-клеточните сигурносни системи (контролори).
Голем дел на канцери се објаснети преку процесот на генетска мутација којшто е каузален за нивната трансформација во клеточен меѓу-идентитет. Но, во изминатава декада стана јасно дека и акумулирање на мали епигенетски промени (епимутации) околу релевантни гени во тек на долг временски период може да доведе до бавно губење на клеточниот идентитет и преминување во меѓу-идентитет или безличност на клетката (Слика 1). Следствено овие измени доведуваат или бидуваат предвесник на канцер.
Има неколку причини зошто епимутациите можат да бидат движечка сила или предвесник на канцер: 1) илјадници пати полесно и почесто се добиваат отколку мутации, а се функционално еквивалентни 2) можат да бидат селектирани преку Дарвинова селекција исто како и гените 3) епигенетскo потиснување на гени вклучени во поправка на ДНК го зголемува бројот на мутации (Слика 2). Вториот и третиот аспект се од круцијална важност при третман на канцер со хемотерапија, каде што субтипови на туморни клетки коишто со епигенетски механизми стекнале резистентност кон хемотерапијата, може да биде селектирани и да доведат до повторно појавување на канцерот.
Приоритет на истражувачите на канцер е наоѓање на методи за рано откривање на релевантни епигенетски промени кај пред-канцерни клетки и нивно превентивно прешалтување во клеточна смрт. Сега за сега најдоброто што медицината може да го направи е комбинирана терапија со класична хемотерапија и епигенетски медикаменти.
Клучни зборови и термини:
Епигенетски медикаменти – фармаколошки агенси што ги модулираат ензимите коишто имаат улога во организација на епигеномот.
